Zachowania prozdrowotne a jakość życia pacjentów z cukrzycą.
Stosunek człowieka do choroby kształtuje się na płaszczyźnie poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej i behawioralnej. W zetknięciu się z chorobą, pacjent dokonuje oceny ciężkości własnej choroby, często poszukując odpowiedzi na pytanie „czy jestem ciężko chory?”. Reakcją na chorobę może być zaprzeczenie, pomniejszenie, akceptacja diagnozy lekarskiej lub wyolbrzymienie. Dla każdego człowieka choroba może mieć inne znaczenie. Choroba może być postrzegana jako: przeszkoda, strata, a nawet jako ulga, korzyść lub wartość. Zawsze wywołuje reakcje emocjonalne, do których można zaliczyć: strach, lęk, przygnębienie, gniew, podwyższony lub wyrównany nastrój. Wśród sposobów zmagania się z nią wyróżnia się: walkę, przeciwstawianie się i uleganie oraz rezygnację. Jeśli choroba jest postrzegana przez pacjenta jako postępujące cierpienie, niekorzystnie rokuje, grozi kalectwem lub uniemożliwia dotychczasową aktywność w różnych sferach życia, może wywołać nawet zaburzenia reaktywne.
Choroby przewlekłe są powszechnie występującym zjawiskiem. Nowa sytuacja sprawia, że pacjent musi zmienić swoje dotychczasowe warunki funkcjonowania. Choroba przewlekła powoduje destrukcyjne skutki w każdej strefie życia pacjenta. Wśród wielu czynników, od których zależy dalsze postępowanie chorego człowieka, na plan pierwszy wysuwają się właściwości danej choroby oraz jej rodzaj. Choroba uniemożliwia bardzo często prawidłowe funkcjonowanie człowieka w jego naturalnym środowisku. Dlatego odnalezienie się pacjenta w nowej, a najczęściej przypadkowo wykrytej rzeczywistości, jaką jest choroba, jest bardzo trudne. Bezpośredni wyraz choroba znajduje w określonym zachowaniu się człowieka chorego, a także w jego przeżyciach. Niekiedy chorym towarzyszy drażliwość, osłabienie, jak i inne nietypowe zmiany wywołane przez dane zaburzenie. Takie przeżycia pogarszają samopoczucie pacjenta, a także zwiększają napięcie psychiczne, co jest powodem konfliktów oraz obniżenia własnej samooceny. Choroba wywiera również pośredni wpływ na stan psychiczny pacjentów poprzez postępujące ograniczenia oraz przykre doznania, np. pieczenia, mrowienia, zaburzenia widzenia itp.
Późne powikłania cukrzycy niosą za sobą poważne następstwa, takie jak: uszkodzenie nerek, utrata wzroku czy udary. Dlatego osobie chorej jest bardzo ciężko zaakceptować siebie w nowej, trudnej sytuacji. Głównym problem osób chorych przewlekle staje się pogodzenie z coraz większymi stratami zdrowotnymi, które niosą za sobą coraz większe zagrożenia w przyszłości. Pojawienie się w życiu człowieka cukrzycy sprawia, że musi się on zmierzyć z licznymi barierami, nie tylko psychicznymi, ale także społecznymi. Akceptacja cukrzycy jako choroby przewlekłej nie jest łatwa, ale umożliwia mobilizację sił, pozwala na przyjęcie pozytywnej postawy wobec choroby, a co za tym idzie, sprzyja korzystnym zmianom w stylu życia. Zachowania zdrowotne w chorobie obejmują wszystkie działania i aktywności człowieka, które wpływają na przebieg, a także rezultat zastosowanego leczenia. W sytuacji doświadczania wyraźnych objawów choroby jednostka podejmuje próby ich usunięcia. Wówczas mówimy o zachowaniach zdrowotnych w roli chorego. Pacjent może poszukiwać pomocy medycznej, podejmować współpracę z personelem medycznym w czasie leczenia, wykonywać bądź nie określone zalecenia.
Cukrzyca jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób przewlekłych. Zalicza się ją do chorób cywilizacyjnych, gdyż pojawia się najczęściej w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się. Powikłania z nią związane mogą ograniczać sprawność pacjenta w przyszłości. Mimo właściwego leczenia i prowadzenia cukrzycy, człowiekowi towarzyszy pogorszenie stanu psychicznego. Wizja przyszłej niepełnosprawności oraz skrócenia życia jest dla pacjenta sytuacją trudną, często nawet rozumianą jako sytuacja bez wyjścia, pozbawiona nadziei na lepsze jutro. Stąd wynika coraz szersze zainteresowanie związkiem akceptacji choroby z zachowaniami zdrowotnymi w chorobie. Warunkowanie mechanizmów zachowań w chorobie wyjaśnia sposób postrzegania własnej choroby i rozumienia jej przez pacjenta.
Pozytywne nastawienie psychiczne pacjentów z cukrzycą odgrywa ogromną rolę w całym procesie leczenia, dlatego Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca ocenę stanu psychicznego chorego przy rozpoczynaniu leczenia, a następnie jego monitorowanie podczas każdej wizyty lekarskiej.
Źródło:
„Wybrane problemy organizacji i zarządzania w pielęgniarstwie. Pielęgniarstwo bez granic” 2013r. http://piz.san.edu.pl/
Juczyński Z. (2009), Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa.
